Film britanskog majstora trilera zasnovan je na istoimenoj kratkoj priči iz 1952. godine književnice Dafne di Morije i fokusira se na niz iznenadnih i neobjašnjivih napada ptica na stanovnike gradića Bodega u Kaliforniji tokom nekoliko dana. Sam početak scenarija djelimično je zasnovan na istinitoj priči o napadu ptica na malo ribarsko selo, gdje su se galebovi zabijali u prozore kuća i automobila. Kasnije je otkriveno da su uzrok cijelog napada bile otrovne alge, ali to ljudi u ono vrijeme nisu znali, a Hičkoku je sve poslužilo da napravi alegoriju o situaciji kad se priroda i njeni dijelovi okreću protiv prepotentnog čovjeka, kao i o anksioznom periodu iščekivanja velike katastrofe uz brojne alegorije na hladni rat i paranoju tog vremena.

Mir pa teror

Same “Ptice” su bile ambiciozno postavljen korak, nakon jednako trijumfalnog filma “Psiho” iz šezdesetih, i da bude zanimljivije, i danas jednako uspješno čuva reputaciju jednog od najvažnijih horor filmova ikada snimljenih, čak i ako je njegova reputacija zakomplikovana Hičkokovim mizogenim tretmanom njegove zvijezde Tipi Hedren. Međutim, kao film, to nije samo jedan od najomiljenijih radova britanskog majstora već i jedno od ostvarenja koje će u velikoj mjeri izmijeniti osnove žanra. Film počinje kao neobavezna romantična komedija u kojoj pratimo zgodnu Melani Danijels (Hedren), društvenu osobu iz San Franciska koja odlučuje da pobjegne iz grada nakon misteriozne javne sramote. Na svom putu upoznaje zgodnog, ali hladnog Miča Brenera (Rod Tejlor) i odlučuje da ga prati do njegovog rodnog grada Bodega u Kaliforniji, gdje se iznenada nađu pod udarom ptica koje terorišu stanovnike, što Hičkok pretvara u jezivu simfoniju napetosti i straha.

Suština genijalnosti filma “Ptice” jeste u tome što njegova užasavajuća, skoro apokaliptična priča počinje na lagan i neobavezan način iz kojeg je teško naslutiti jeziv rasplet. Prvi čin postavlja tihu romansu između Melani i Miča, dvoje ljudi koje sputava vlastita nesigurnost i potisnuta seksualnost, da bi potom u drugom dijelu, kada napadi ptica počnu, prvi dio filma doslovno bio zaboravljen, jer lični životi dvoje junaka više nisu važni. Preciznije, nijedan od velikih ljudskih problema u filmu nije važan, od ljubavi preko porodice do posla. Oni su, prosto rečeno, beznačajni pred silovitom brojnošću napada i učinjeni su beznačajnim pred onim što bi mogla biti apokalipsa manifestovana u okrutnom i ravnodušnom napadu prirode. Naime, iznenada se uloge okreću pa sad, umjesto ptica u kavezu, ljudi su zatvoreni u svojim kućama i plaše se za svoje živote, dok ptice gospodare gradom. Hičkok je oduvijek bio majstor iznenađenja i misterije, tako da je želio da ponudi što manje odgovora publici, koju bi sporim tokom i trikovima u montaži naveo na opuštanje, a onda bi poslao jato bijesnih ptica pretvarajući film uz pomoć muzike i sjajnih vizuelnih rješenja u eksplozivni kotao napetosti. Film je u svom originalnom scenariju imao još desetak strana, koje je Hičkok odbio da snimi ostavljajući već istraumirane gledaoce tamo gdje priča i zvanično staje, u postapokaliptičnoj sceni tokom koje ljudska porodica kreće da se povlači okružena bezbrojnim pticama i prepuštajući mjesto pobjedniku. Navodno mu se toliko dopadao taj otvoreni kraj da je dugo vremena i odbijao da ostavi napisano “Kraj” na završnoj špici.

Mnogi smatraju ovaj film prvim ekološkim hororom, u kojem iz ptica i njihovog bijesa progovara planeta Zemlja, koja kreće u osvetu za sve ono što joj je ljudski rod uradio. Drugi, međutim, povezuju ovaj film sa samim trenutkom kad je snimljen, a to je hladni rat. Samo nekoliko meseci prije premijere bila ja kubanska kriza i svijet je bio na ivici atomskog rata. Strah je bio na vrhuncu i svaka moguća nepoznanica, poput, recimo, napada ptica bi dovela do panike. Treći su našli priču o represivnoj seksualnosti, gdje dvoje ljubavnika ne dobijaju šansu od strane zatucane sredine, što se provlačilo kroz druge radove Hičkoka. Filmski kritičar Endrju Serkis tvrdio je da je tema filma samozadovoljstvo ljudskog roda, kao što je reditelj izjavio u bezbroj navrata.

– Ljupka plavuša Melani se dosađuje, a samopravedni advokat Mič hvali se arogantnom senzualnošću, dok se njegova bivša vjerenica Ana davi u samosažaljenju, a njegova posesivna majka Lidija guši se u strahu od usamljenosti. Kompleksni, vrlo nesimpatični likovi sa kojima se treba boriti, a publika počinje da se poistovjećuje sa stanovištem ptica, zapravo neljudskim gledištem – rekao je Serkis. Ono što je danas svima jasno, u filmu je Hičkok, stari čudak i mizantrop, navijao sve vrijeme za ptice, a ne za ljude, kako je to lijepo objasnio kritičar Filip K. Šer.

 – Za Alfreda Hičkoka je oduvijek važilo da mrzi svoje glumce. Mislim da bi nakon ovog filma svima trebalo da bude jasno da se ne smijemo ograničavati samo na taj poziv, već da je potpuno jasno da reditelj mrzi sve ljude podjednako – rekao je Šer. I to je prilično uočljivo jer Hičkok i scenarista Evan Hanter u više navrata potkrepljuju filmske teme ljudske neozbiljnosti surovo ih tretirajući sa evidentnim potcjenjivanjem. Svaki put kada se napad dogodi, njegovi likovi traže zaklon od bijesa prirode u objektima koje je napravio čovjek. Ipak, bez obzira na to da li se radi o telefonskoj govornici ili porodičnom domu, osvetoljubive ptice uspijevaju da uđu unutra i unište lažni osjećaj sigurnosti čovječanstva.

Kada se pokaže da je pticama teže pobjeći nego što bi željeli, građani zaliva Bodega počinju da se okreću jedni protiv drugih. Tražeći objašnjenja, nekoliko likova okreće se praznovjerju i religiji. Pijani mornar je uvjeren da je stigao biblijski sudnji dan, dok preplašena Lidija krivi Melani, objavljujući da je donijela smrt i užas na kućni prag porodice. U oba slučaja Hičkok tretira ove neispunjene pokušaje racionalizacije sa terorom i duhovitim prezirom.

Zaslužena kazna

Poznato je da “Ptice” ne objašnjavaju zašto ptice napadaju, ali nije ni potrebno. Sve što treba da uradite je da pogledate samovažnost ljudskih karaktera da biste razumjeli zašto je priroda odlučila da ih kazni. I ptice to rade, iznova i iznova, sve dok likovima filma ne preostane ništa drugo nego da se prepuste snazi ​​majke prirode. Za dokaz, ne tražite dalje od evolucije Tejlorovog lika, na prvi pogled klasičnog mačoidnog tipa šezdesetih, zgodnog i elegantnog junaka, koji na početku brzo požuri u akciju i odbrani se od ptica kako bi spasao nečiji život, ali na kraju je prisiljen da tiho hoda kroz more ptica, svjestan da ne može učiniti ništa osim da se nada da neće napasti. Ne samo da ptice prisiljavaju Tejlora, stereotipnu mušku zvijezdu, da se stavi na milost i nemilost prirodi, već ga prisiljavaju da shvati koliko je nemoćan pred njom.

Poznat kao majstor napetosti i često tretiran kao otac žanra trilera, danas nema žanrovskog režisera koji ne navodi Hičkoka kao inspiraciju.

U ovom slučaju potpuno zaslužno, jer su “Ptice” imale nevjerovatno jednostavnu ideju i učinile je apsolutno zastrašujućom baratajući maestralno jezikom filma, od slike preko glume do zvuka. Ne samo da je to bio velemajstorski kurs u kreiranju podžanra horora “Smrtonosne životinje” već je istovremeno zauvijek promijenio matični žanr, uspješno plašeći ljude onako kako je to priroda činila tokom milenijuma ljudske evolucije, ljepotom i snagom.

Status

Film je u početku dočekan sa podijeljenim kritikama, a neki kritičari čak su tvrdili da je to najgori od svih Hičkokovih trilera.

Film je ipak svoj kultni status opravdao nešto kasnije, kad je imao svoju televizijsku premijeru 1967. godine i postao najgledaniji film na TV-u do tada, zbacivši sa prvog mjesta “Most na rijeci Kvaj”. S vremenom ugled filma se znatno poboljšao u danas važi za remek-djelo kojem su poštovanje odavali režiseri poput Federika Felinija, Akire Kurosave, Džona Karpentera i Giljerma del Tora. Na sajtu “Metakritik” ima ocjenu 90 od 100, što ukazuje na “univerzalno priznanje”. Film je nagrađen od strane Američkog filmskog instituta kao sedmi na listi najvećih trilera u američkoj kinematografiji.