Nerijetko se mogu čuti ocjene, kako zvaničnika i analitičara, tako i medija, da je Bosna i Hercegovina poprište interesa velikih sila. Jedna od njih je Peking, koji je posljednjih godina vrlo prisutan na ovim prostorima. Dok su čak i neki evropski zvaničnici ocjenjivali da Kina želi ostvariti politički uticaj na Zapadnom Balkanu, ekonomisti kažu da je njihov interes do sada bio uglavnom ekonomski.

 U usporedbi sa drugim zemljama u regionu, kineski uticaj u Bosni i Hercegovini je relativno mali.

 “Kina se uglavnom fokusira na direktno poslovanje sa državom i javne konkurse,” kaže ekonomski ekspert Admir Čavalić. “Ulazak u ta područja je skoro uvijek povezan sa lobiranjem i drugim diplomatskim nastojanjima. Mora se reći da su uopšteno rizici veći kada se radi o infrastrukturnim projektima, jer ostatak ekonomije zavisi od njih.”

Prema studiji Digitalnog forenzičkog centra (DFC) o kineskom prisustvu i uticaju u regionu, u BiH je identifikovano 29 kineskih projekata, vrijednih preko pet milijardi eura, a od toga je u Republici Srpskoj veliki broj investicija u sektoru energetike i saobraćaju.

Kineske investicije na Zapadnom balkanu: Bosna (29 projekata, 5 mld EUR), Srbija (61 projekat, 18,7 mld EUR), Crna Gora (1 mld EUR), Sjeverna Makedonija (16projekata, 0,654 mld EUR)

 “Politička i ekonomska povezanost RS i Kine je logična, obzirom na to da se političke prilike u Srbiji direktno prelivaju na Republiku Srpsku”, navodi se u studiji DFC .

 Ove, kao i kineske projekte u Srbiji prate, navodi DFC, netransparentnost i potencijalne koruptivne radnje.

 Mnogo planiranog, malo ostvarenog

 Izgradnja privatne Termoelektrane Stanari kod Doboja, u Republici Srpskoj, vrijedne oko 550 miliona eura koja je u vlasništvu kompanije EFT Vuka Hamovića, biznismena iz Srbije sa sjedištem u Londonu, jedini je do kraja realizovan projekat.

 EFT Grupa je uložila oko 30 posto vlastitih sredstava, a ostatak je kredit Kineske razvojne banke (China Development Bank – CDB) od 350 miliona eura. Termoelektranu je izgradila kineska kompanija Dongfang Electric Corporation (DEC) koja je, prema referencama, izgradila oko 480 termoelektrana širom svijeta.

 Projekt Autocesta Banja Luka – Prijedor u dužini oko 40 kilometara je u proceduri. Sredinom decembra 2018. potpisan je ugovor o koncesiji između Vlade Republike Srpske i kompanije China Shandong International Economic & Technical Cooperation Group Ltd of Shandong Hi-Speed Group Co., Ltd koja je registrirala podružnicu u Banjoj Luci za tu namjenu. Vrijednost projekta je oko 297 miliona eura. Uprkos insistiranju civilnog sektora i opozicijskih stranaka da Vlada objavi detalje dogovorenog posla s kineskim investitorima, ugovor do danas nije dostupan na uvid javnosti. Poznato je da će kineska kompanija 30 godina naplaćivati putarinu na autoputu, od čega očekuje prihode od 30 miliona evra godišnje kako bi osigurala povrat ulaganja. Ukoliko ne bude dovoljno prometa na autoputu, vlast Republike Srpske obavezala se da će kineskoj kompaniji iz entitetskog budžeta plaćati razliku.

 Projekt Hidroelektrane Dabar u istočnoj Hercegovini vrijedan oko 215 miliona eura je u proceduri. Hidroelektrana je u vlasništvu Elektroprivrede Republike Srpske. Od 19 prijavljenih kompanija, u drugi krug tendera prošle su kineske kompanije China Gezhouba Group Co. LTD, te China International Water & Electric Corp. Serbia branch.

Kako je precizirano u javnom pozivu, kandidat kojem bude dodijeljen ugovor biće obvezan kompletirati projektnu dokumentaciju, isporučiti opremu, izgraditi objekte s opremom i pustiti elektranu u rad. Morat će osigurati i financijska sredstva, odnosno 85 posto ili više od cijene Ugovora za izgradnju i puštanje elektrane u rad te osigurati novac za završetak izgradnje započetih objekata i radova kroz odobravanje povoljnog novčanog kredita, uz povrat kredita u novcu ili električnoj energiji (koncesija).

Kineski krediti za kineske kompanije i radnike

Infrastrukturni projekti u okviru inicijative Pojas i put na Zapadnom Balkanu nisu, naravno, ograničeni evropski standardima i propisima, koji se odnose i na finansisjku stabilnost projekta, piše Valbona Zeneli iz Evropskog centra za sigurnosne studije C. Marshall, na portalu The Globalist:

 “Bez takvih procjena, kineski opušteniji pristup rizikuje da stvori finansijsku nestabilnost za vlade u regionu, naročito u pogledu velikog zaduživanja. Mnogim projektima nedostaje transparentnost i javna rasprava o otvorenim proceduarama nabavke. Evropske ponude su manje atraktivne nego kineske zbog komplikovanih birokratskih procedura u vezi fondova Evropske unije, pa zbog toga kineski krediti i određene balkanske prakse idu savršeno zajedno, piše Zeneli, i dodaje da “mantra” o tome da kineski krediti nemaju posebnih uslova nisu tačni:

“Stvarnost je mnogo gora. Dok zapadni krediti imaju uslove u vezi dobrog upravljanja i transparentnosti, kinesko financiranje je uslovljeno primjenom projekata kineskih kompanije (uglavnom u vlasništvu države), kao i zaposlenja kineskih radnika. Ništa od ovoga ne pomaže lokalnim ekonomijama. Ali, to, naravno, nikada nije interes kineske strane.”

Opasnost  kod otplate kredita

Bivša direktorica Međunarodnog monetarnog fonda (MMF) Kristin Lagard ( Christine Lagarde) upozorila je da bi partnerstva sa Kinom mogla dovesti do problematičnog porasta zaduženja zemalja čiji je javni dug već visok. U toj kategoriji je, svakako, i BiH. Prema podacima MMF-a, obaveze javnih preduzeća u BiH su oko 4 milijarde eura,  a ako se tom iznosu dodaju 13,2 milijarde  evidentiranih i prikazanih obaveza  zajedno sa kineskim kreditima ukupan javni dug prelazi 20 milijardi eura.