Kritikovanje poznatih ličnosti, istorijskih pojava, umjetničkih djela ili čak “običnih” ljudi na internetu je jedna od gotovo svakodnevnih pojava od nastanka društvenih mreža, ali medijski fenomen poznat kao “kultura otkazivanja” u posljednje vrijeme otišao je korak dalje prelazeći u pravi medijski linč, u kojem se nepodobne mete masovno napadaju uz ekstremne mjere zabrana i cenzurisanje i to često retroaktivno.

Nakon što su jurišnici “kulture otkazivanja” posljednjih godina kao svoju metu obilježili animiranog tvora Pepe le Fuja, glumicu Đinu Karano, pisce Džej K. Rouling, Jana Fleminga, Ronalda Dala i Džordža Orvela, filmski klasik “Prohujalo sa vihorom”, irski bend “Th Pogues”,  Renea iz kultne humorističke serije “Alo, alo”…, na red su stigli književnica Agata Kristi, zbog navodno rasno uvredljivog naziva krimi klasika “Deset malih crnaca”, pa čak i Mikelanđelov David zato što je “prikazan nag”, na času o istoriji umjetnosti  u jednoj osnovnoj školi u državi Florida, što je izazvalo revolt roditelja, a zatim i lavinu internet optužbi na račun nastavnika i direktora škole koji je čak ostao bez posla.

Istina, nakon što je jedan animirani lik poput simpatičnog tvora nacrtanog davne 1945. optužen za promovisanje kulture silovanja ili klasični crtać poput “Diznijeve” Snježane optužen za mizoginiju, nikoga normalnog ne može začuditi što je nova žrtva cenzure jedno od najčuvenijih vajarskih djela u istoriji umjetnosti i civilizacije ili krimić napisan prije Drugog svjetskog rata. Mjeren bizarnim društvenim normama liberalnog kapitalizma 21. vijeka, klasik “kraljice krimića” je ostao bez originalnog naslova (sad se zove “Ne osta nijedan”) i završio redigovan od nepodobnih izraza od strane socijalno osviještenih anonimnih stručnjaka, a nije jedina knjiga kojoj prijeti takva sudbina.

Aktivizam ili cenzura

U posljednjih nekoliko godina su sve glasnije debate na temu “kulture otkazivanja”. Kritičari ovu pojavu poistovjećuju sa bijesnom ruljom koja odlučuje o životu jednog čovjeka i smatraju da se time sprečava sloboda. S druge strane, brojni aktivisti ovog trenda smatraju je važnim alatom građanskog otpora, posebno kada je nejednakost u pitanju, koji svakom čovjeku daje moć da ukaže na nepravdu i tako utiče na promjene.

Poznati srpski kritičar i teoretičar Igor Perišić, kao čovjek koji se godinama stručno i argumentovano bavi kritikom umjetnosti, kaže da trend “kulture otkazivanja” kao najekstremniji izraz političke korektnosti, da nije toliko opasan bio bi smiješan.

– Da nije i dalje potencijalno opasno, novi talasi političke korektnosti delovali bi bizarno smešni, jer kao da novi ideolozi više ne mogu da iznađu navodno očigledne “slučajeve” pa počinju da cepaju dlaku načetvoro. Međutim, poriv da se menja prošlost u korist sadašnjosti i budućnosti istorijski gledano uvek je davao katastrofalne rezultate. Uzmimo primer ideologije “bratstva i jedinstva”, koja je bila politička korektnost socijalističke Jugoslavije, i verbalni delikt kao tadašnji okidač za kulturu otkazivanja, i videćemo kako ništa ne pomaže onom što se grbavo rodilo. Upravo zato što su pod tepih gurane međunacionalne omraze, i potiskivani pre svega zločini činjeni nad srpskim narodom, zajednica zasnovana na politički korektnoj laži u krvi se raspala – rekao je Perišić.

“Kultura otkazivanja” ipak je vremenom metastazirala u to da označava poziv za bojkotovanje nekog izvođača ili organizovanu kampanju da određena osoba izgubi posao ukoliko je rekla ili uradila nešto što je privuklo kritike, bez pretjeranog ulaženja u provjeru stvarnih činjenica.. “Kultura otkazivanja” je naročito postala važna tokom popularnosti #MeToo pokreta i #BlackLivecmatter pokreta u SAD, kada je bijes na društvenim mrežama iskorišćen kako bi počinioci seksualnog ili rasnog uznemiravanja bili kažnjeni u društvenoj medijskoj areni ako već to nije moguće uraditi na sudu. Nesporno je da brojni slučajevi seksualnog uznemiravanja nikada neće dobiti priželjkivani sudski epilog, a uspjeh “kulture otkazivanja” značio je da je sada uglavnom anonimna masa postala sudija. Poznati američki glumac Kevin Spejsi izgubio je glavnu ulogu u popularnoj seriji “Kuća od karata” nakon optužbi za seksualno uznemiravanje maloljetnika. Slično je prošao i Džoni Dep nakon optužbi za nasilje od strane bivše supruge Amber Herd, jer je izgubio nekoliko već dogovorenih uloga uz tihi bojkot studija, a oni su samo dio poznatih ličnosti koje su doživjele linč na društvenim mrežama uz optužbe koje su na stvarnim sudovima odbačene.

Nekih 150 pisaca, akademika i aktivista vrlo različitih ideoloških i društvenih stavova, uključujući svjetski poznate autore kao što su Dž. K. Rouling, Salman Ruždi, Noam Čomski i Margaret Atvud, potpisali su prošle godine otvoreno pismo osudivši “kulturu otkazivanja” i ograničavanje rasprave. Potpisnici pisma priznali su da društvene mreže imaju izvjesnu snagu kad treba da se dođe do pozitivnih promjena, ali su istakli i rizik od prihvatanja “kulture otkazivanja” po cijenu otvorene rasprave. U pismu se kaže da porast javnog sramoćenja,  izopštavanja i zaslijepljena moralna isključivost nisu korisni po pravičnost ili diskusiju. Slobodna razmjena informacija i ideja svakodnevno se sve više sužava.

 

Termin

Sam termin je prvi put ušao u mejnstrim američku javnost 2014. godine nakon epizode rijaliti programa “Love and Hip-Hop”, u kojoj jedan od učesnika tokom rasprave kaže: “Ti si otkazana”.

Kao i u svakom rijalitiju, ova svađa izgleda izuzetno komično, a termin je tokom 2015. godine postao šala koju su pretežno korisnici na “Tviteru” koristili kada neko uradi ili kaže nešto što ne odobravaju. Termin “kultura otkazivanja” se prvi put pojavljuje u rječnicima 2017. godine, a objašnjava praksu ili tendenciju masovnog bojkota koji se dešava javno, posebno na društvenim mrežama, kao načina izražavanja neodobravanja i vid društvenog pritiska.
Novinarka Marta Vasić je u svom vrlo nadahnutom tekstu na ovu temu povodom dolaska ove pojave u Srbiju za časopis “Talas” napisala da je “kultura otkazivanja” umjesto potrage za pravdom sve češće nudila potrebu za pokazivanjem sopstvene vrline.

– Nakon nekoliko očiglednih i opravdanih meta, nastavlja se šira potraga za ljudima koji su rekli ili uradili nešto kontroverzno, makar to bilo i pre 10 godina na “Tviteru” ili pre nekoliko decenija u filmu i književnosti. Bez sudskog procesa i prilike za odbranu, brojne javne ličnosti bivaju osuđene i odbačene od strane “Tviter” rulje, koja je apsolutno ubeđena u sopstvenu moralnu i ideološku čistotu. Ne postoji pretpostavka nevinosti, već pretpostavka krivice – napisala je Marta.

I to, nažalost, možda i jeste najveći problem ovog pokreta – apsolutna uvjerenost u moralnu ispravnost i nepogrešivost stavova koja često vodi u ekstremizam kojim su oblikovani neki od najmračnijih pokreta u ljudskoj istoriji poput djelovanja crkvene inkvizicije ili ideoloških službi fašizma i boljševizma. Za razliku od nekih klasičnih oblika sistemske ili ideološke cenzure, koji su direktno uništavali knjige ili umjetnike, ovdje se, po svemu sudeći koristi jedan, daleko lukaviji metod, gdje se navodno ništa ne uništava, već se navodno pažljivo prilagođava novim normama u ime višeg interesa za naše dobro. Igor Perišić kaže da sumnja da će neko stvarno postati bolja, rasno ili polno svjesnija ličnost ako ne pročita izvornu verziju knjige “Deset malih crnaca”, ne vidi Mikelanđelovog Davida nagog ili ne gleda tvora Pepe Le Fuja kako strastveno zavodi mačku u crtanom filmu, iako je svjestan da etički napredak mora postojati.

–  Svakako da u istorijskom razvoju postoji izvestan etički napredak, i on bi trebalo da bude unutrašnje svojstvo kulturnih proizvoda, a ne silom nametan. Ako bismo zaboravili da je robovlasništvo postojalo, ili da su žene nekada bile obespravljena bića, u sadašnjost bi se upisala lakirana verzija istorijske istine koja stoji na staklenim nogama. Jer etičke norme, koje kreću od “istorijske nule”, jesu baš one koje su potencijalno podložne lakom menjanju i nagore, a ne samo nabolje. Može se desiti da neka totalitarno još više “apdejtovana” generacija politički korektnih ideologa podvuče crtu u nekim drugim proizvoljno odabranim momentima, pa da tako – navodim radikalan primer – iz istorije odstrani čitav pokret za zaštitu ljudskih prava te da poželjne etičke paradigme postanu staljinističko-hitlerovske projekcije o opravdanosti žrtvovanja ljudskih života zarad navodno boljeg sutra. Tada ne bismo imali istoriju da svedoči o drugačijim tradicijama – rekao je Perišić.

Popularni američki bloger, pisac i komentator Met Volš u svojoj emisiji je na veoma sarkastičan i ironičan način iznosio svoje stavove o maniji zabrana kada su na red došli “Diznijevi” junaci Dambo i Snježana

– Treba da prevaziđemo filmove kao društvo. Ako želite da se zabavite, zurite u ugašen televizor. Stvarajte filmove u svojoj glavi. To ja radim. Sinoć sam, na primjer, tri sata sjedio, gledao u ugašen ekran i zamišljao da se ispred mene vrti akcioni film o tamnoputoj gej transženi sa hendikepom koja uništava direktore naftnih kompanija i lobiste Nacionalnog udruženja za oružje (NRA). Holivud misli da je progresivan, ali toliko još nije progresivan. Tako da je zasad “Dizni” otkazan. Svi “Dizni” filmovi su otkazani. Svi drugi filmovi su otkazani. Sve je otkazano – cinično je primijetio Volš.

Gušenje humanizma

Koliko je to postao opasan trend u stvarnom životu, pokazuju primjeri poput autorke Harija Potera, književnice Džej K. Rouling, koja je već godinama meta virtuelnog progona zbog toga što je u nekoliko navrata izrazila stavove koje feministkinje i takozvani “borci za društvenu pravdu” smatraju transfobnim. Potom je uslijedila prava serija napada i uvreda na njen račun, te napravljen, u najmanju ruku neukusan, hešteg “#RIPJRowling”, koji je prošle godine postao viralan, odnosno trending, uz vrlo stvarne fizičke prijetnje. Jedan od još bizarnijih primjera “kulture otkazivanja” odnosi se na pisca Džordža Orvela iako je on mrtav već 70 godina. Liberalno orijentisani novinar Ben Norton, vrlo brz na “Tviter” osudama, nazvao ga je “podlacem” koji je pomagao nacistima kritikujući staljinističku Rusiju pisanjem “Životinjske farme”!? Da nije tragično, ovo bi bilo smiješno kada se uzme u obzir Orvelova borba na strani ljevice u Španiji i kulturni značaj “Farme” u borbi protiv ideološkog jednoumlja, što nije spriječilo brojne pozive na bojkot, pa čak i zabranu njegovog djela.

Igor Perišić koji godinama piše o umjetnosti i umjetnicima uz jako argumentovane tvrdnje, kaže da je poništavanje ljudskog prava na grešku poništavanje humanističke slike čovjeka.

– Istorija umetnosti beleži gomilu primera umetnika koji nisu svojim životima bili baš uzorni građani i dobar primer omladini. Međutim, i takvi besprizorni tipovi stvarali su – možda čak i u većoj meri, ako bi to moglo da se premeri – genijalna umetnička dela. Odvajkada je ljudski bilo grešiti, a individualno iskakanje iz proseka, bez obzira u kom etičkom smeru, jeste prvi korak ka umetničkom izrazu. Poništavanje ljudskog prava na kreativnu grešku i na svojeglavu istrajnost u delanju mimo glavne struje jeste i poništenje humanističke slike čoveka, antropološki realno shvaćenog kao bića sa svim vrlinama i manama – kaže poznati teoretičar umjetnosti.

Perišić  dodaje da je “kultura otkazivanja” mnogo lukavije strukturisala taj novi prostor neslobode  u odnosu na metod srednjovjekovne inkvizicije, ili nacističko/boljševičke “presude po kratkom postupku”.

– Vrlo je dobro strukturisan taj novi prostor neslobode. Više nemate inkvizitorske procese ili koncentracione logore za odstranjivanje nepoćudnih tela, ali imate glavni tok elektronskog prostora u koji se propušta samo ono što je “etički” očišćeno, dočim svakovrsna subverzija kao drugo ime slobodnog mišljenja ostaje u ostrakističkim rezervatima gde zasad ne preti fizička likvidacija. Ipak, verujem da čovek u svom individualno i kolektivno nesvesnom, tetoviran klasičnim humanističkim nasleđem, još uvek pamti da su sloboda govora i nesputanost umetničkog izražavanja odlučujući faktori koji ga upravo i čine čovekom. Totalitarni umovi dođu i prođu, istorija umetnosti ostaje. Dok budemo strpljivi ljudi – jasan je Perišić.

Da bude gore, ovaj trend je stvorio neku vrstu paranoičnog straha i autocenzure kod većeg dijela javnosti koja se boji oglasiti povodom ovog fenomena kako se i sama ne bih našla kao sljedeća meta aktivista “kulture otkazivanja”. Ipak, postoje i dalje umjetnici ili javne ličnosti koji se ne ustručavaju da nazovu stvari pravim imenom. Slavni muzičar Nik Kejv je u razgovoru sa svojim obožavaocima na svojoj stranici “Red Right Hand” bio veoma kritičan prema ovom trendu navodeći ga kao antitezu opraštanju.

– Politička korektnost postala je najnesrećnija religija na svijetu. Ono što je nekada bio pokušaj da se naša društva nanovo osmisle da bi bila pravednija sada sadrži sve najgore od onoga što religije imaju da ponude i ništa od njihove ljepote. Moralnu rigidnost i samouvjerenost sa koje je ošišana čak i mogućnost iskupljenja. To je doslovno postala loša religija koja se raspustila – rekao je Kejv.

Ipak, možda je slavna glumica Šeron Stoun dala najbolji i najprecizniji sud ovog medijskog fenomena tokom jednog radijskog intervjua, kada je vrlo jezgrovito poručila da neki ljudi treba da odrastu i pokažu malo empatije prema različitom mišljenju

– Mislim da je “kultura otkazivanja” nešto najgluplje što sam ikad vidjela – rekla je kratko i jasno Stounova.

I ovim mudrim riječima jedne od najhrabrijih osoba u svijetu pop kulture nema se šta dodati ili oduzeti.

 

izvor:Glas Srpske/FOTO:Pixabay