Da bi jedna prosječna porodica u BiH danas sebi obezbijedila normalnu prehranu, obrok, neophodno joj oko 70 odsto više novca mjesečno nego 2020. godine, prije pandemijskog perioda, što je duplo više od prosjeka koji je zabilježen na nivou Evropske unije u kojoj to iznosi oko 33 odsto.

Otkrivaju ovo zvanični i uporedni podaci domaćih institucija i Evropske centralne banke, finansijske institucije iz koje je saopšteno da cijene hrane unutar evrozone rastu brže od prosječne inflacije. Ovo je posebno evidentno na ovdašnjim prostorima, na kojima su troškovi prehrane jedne četvoročlane porodice od 2020. godine skočili za oko 550 maraka i trenutno iznose 1.280 maraka, koliko trenutno iznosi i prosječna plata. U prevodu, porodica u kojoj radi samo jedan član domaćinstva primorana je da čitav kućni budžet potroši na kupovinu hrane ili da se nakon plaćanja režijskih troškova odrekne ili redukuje potrošnju dobrog dijela životnih namirnica.

Da stvari ne idu u dobrom pravcu, govore i podaci o sindikalnoj potrošačkoj korpi. Učešće prehrane u njenoj vrijednosti skočilo je u posljednjih pet godina najviše od svih ostalih stavki – sa 37 na čak 46 odsto.

Istraživački centar Dojče banke nedavno se bavio procjenom koji su evropski gradovi trenutno najjeftiniji, odnosno najskuplji za život kada je u pitanju korpa sa osnovnim životnim namirnicama. Ono što je interesantno i tragikomično, a upoređujući ovdašnje cijene iz marketa sa onima u najvećim evropskim prestonicama – jeste da je u Banjaluci i Sarajevu litar mlijeka skuplji nego, recimo, u Madridu i Berlinu, i ta razlika ide od dva do 12 feninga. Slična situacija je i u slučaja mesa, pogotovo junetine. Kilogram ove namirnice kod nas je skuplji nego, recimo, u Londonu.

Kako je BiH uopšte postala jedan od neslavnih evropskih rekordera u rastu cijena osnovnih životnih namirnica iako su ulazni troškovi za njenu proizvodnju daleko niži nego u evrozoni?

Primjera radi, cijena goriva u BiH je među najpovoljnijim u Evropi, baš kao i električne energije, dva faktora koja bi trebalo da najviše utiču na konačnu cijenu nekog proizvoda. Treći faktor su plate, a po tom smo evropski rekorderi, ali neslavni.

Ekonomista Igor Gavran kaže da ovi podaci nesumnjivo otkrivaju da cijene u BiH nisu primarno bazirane na troškovima, nego na maksimalnom nivou po kojem se roba može prodati i profit maksimizirati.

– Istina, u ovom periodu došlo je do rasta troškova proizvodnje, ali on nije bio ni približno proporcionalan rastu cijena osnovnih životnih namirnica. Takođe, zavisni smo od uvoza hrane iz zemalja EU, ali ti uvezeni proizvodi kod nas na kraju budu daleko skuplji nego, recimo, u Njemačkoj. I ta razlika vrlo često bude drastična. Radi se o pohlepi ovdašnjih trgovaca i vlasnika trgovačkih lanaca među kojima sigurno postoji prećutni dogovor o formiranju cijena – kaže Gavran.

Navodi i da se cijene većine prehrambenih artikala drže na maksimalnom nivou za koji se može prodati, te da vlasti gotovo ništa ne rade tim povodom, a razlog je više nego jednostavan – više cijene znače i veće prihode od PDV-a i punije budžetske kase.

– Kada se govori o ovoj temi, trgovci i privrednici se pravdaju povećanjem minimalca i višim cijenama struje i goriva. Ali ako to uporedimo sa EU u kojoj je taj rast troškova daleko veći, onda je jasno da pohlepa kod nas diktira cijene. Uostalom, to možemo vidjeti i iz rasta godišnje dobiti trgovačkih lanaca, koji konstantno rastu. Ako pogledamo koja su to najprofitabilnija preduzeća u BiH, to više nisu javna preduzeća, već upravo trgovački lanci – poručio je Gavran.

S Gavranom je saglasna i izvršna direktorica Udruženja za zaštitu potrošača “Don” Murisa Marić navodeći da se radi o pomalo tragikomičnim podacima, te da hrana na ovim prostorima polako, ali sigurno postaje luksuz. Ukazuje i na velike razlike u ličnim primanjima onih koji žive na ovim prostorima i u drugim evropskim državama, što onda, kako ističe, ovoj priči daje dodatnu negativnu dimenziju i konotaciju. Kako kaže, jednostavno smo uništili sve te gotovo da i nemamo domaću proizvodnju, a što je posebno vidljivo kada je u pitanju meso koje se uvozi u ogromnim količinama.

Glavobolja

Rastuće cijene hrane prave veliku glavobolju ne samo domaćinstvima u evrozoni već i Evropskoj centralnoj banci, otežavajući joj borbu protiv inflacije. Prema njihovom posljednjem izvještaju, evropski potrošači danas plaćaju otprilike trećinu više nego prije pandemije virusa korona da bi stavili obrok na sto. Prema izvještaju Evropske komisije o potrošačkim navikama, svaka treća osoba brine o tome da li može da priušti hranu koju voli da kupuje. ECB napominje da su cijene hrane posebno važne domaćinstvima sa nižim prihodima, gdje računi za hranu čine veći dio njihovih rashoda.

Izvor: Glas srpske